Η «Εμμονή της μνήμης (Persistence of memory)» ή «τα Εύκαμπτα ρολόγια» του Σαλβαδόρ Νταλί είναι ίσως το πιο δημοφιλές έργο του, για πολλούς το καλύτερο υπερρεαλιστικό έργο που δημιούργησε . Φημολογείαται πως ο Νταλί ταξίδεψε με προορισμό την Αμερική με 5οο δολάρια στη τσέπη δανεισμένα από τον Πικάσο και τον πίνακα ανά χείρας καταφέρνοντας τελικά να κερδίσει την αμερικανική κοινωνία και τον κόσμο της τέχνης. Το έργο αγοράστηκε σύντομα και κάποια χρόνια αργότερα, το δώρισαν στο μουσείο MoMA, ανώνυμα.
Η έμπνευση του πίνακα
Ο πίνακας είναι ελαιογραφία δημιουργημένη το 1931, παρά τη μεγάλη του λεπτομέρεια έχει πραγματικά μικρές διαστάσεις, μόλις 24 εκ. x 33 εκατοστά. Τα “εύκαπτα” ρολόγια, παραπέμπουν απευθείας στην πιο διαδεδομένη ερμηνεία του πίνακα, την ρευστότητα του χρόνου. Ο ίδιος ο Νταλί για τον χρόνο είχε δηλώσει «ο χρόνος είναι η κατεξοχήν παραληρηματική και σουρεαλιστική διάσταση» ενώ όταν ρωτήθηκε από που εμπνεύστηκε την «Εμμονή της μνήμης» απάντησε ότι η ιδέα του ήρθε από το θέαμα ενός γαλλικού τυριού να λιώνει κάτω από τον ζεστό ήλιο.
Ανάλυση του πίνακα
Το τοπίο αν και πλήρως εναρμονισμένο με τη θεματολογία και με τα υπόλοιπα σουρεαλιστικά στοιχεία δεν ανήκει στη σφαίρα του φανταστικού αλλά είναι μία πραγματική έρημος κοντά στην Καταλονία της Ισπανίας, όπου ζούσε ο σπουδαίος ζωγράφος. Στο βάθος, ο ορίζοντας ξεκινά με το χρώμα του μπλε ενώ κατεβαίνοντας γίνεται πιο ανοιχτό για να καταλήξει σε χρώμα κίτρινο. Κάτω από τον ουρανό είναι ορατή πιθανώς κάποια λίμνη ή όαση της ερήμου. Πιο δίπλα υπάρχουν βουνά τα οποία προσδίσουν έναν πιο ρεαλιστικό χαρακτήρα στο έργο.
Στο προσκήνιο υπάρχει το βασικό επαναλαμβανόμενο μοτίβου του πίνακα· τα ρολόγια. Τέσσερα ρολόγια, τα τρία από αυτά παραμορφωμένα, αφού δεν είναι στέρεα αλλά φαίνεται να λιώνουν, συνθήκη που τα κάνει να δίνουν την αίσθηση της ευκαμπτότητας, της λεπτότητας και της κίνησης. Το ένα ασημένιο ρολόι έχει τοποθετηθεί στο δέντρο, το οποίο δεν έχει ρίζες αλλά η βάση του καταλήγει στον καφέ κύβο. Το δεύτερο ,το χρυσό, φαίνεται λίγο- λίγο να υποχωρεί προς το έδαφος ενώ στο ένα τμήμα του παρατηρούμε μία μύγα. Το δεύτερο ασημένιο ρολόι με παραμόρφωση ανάλογη των προηγούμενων δύο είναι αραδιασμένο πάνω στη λευκή μορφή στο έδαφος, σα να τη μισοσκεπάζει ή να τη βαραίνει. Υπάρχει, ωστόσο, ένα ρολόι, κλειστό χάλκινο δίπλα στο χρυσό στο οποίο έχουν μαζευτεί μυρμήγκια. Τα ρολόγια έχουν ζωγραφιστεί με μεγάλη καθαρότητα και σαφήνεια δίνοντας μας τη δυνατότητα να δούμε την ώρα που δείχνουν.
Ακόμα όμως, βρίσκεται στο έδαφος μία λευκή μορφή με μεγάλες βλεφαρίδες. Ιδιαίτερο είναι το γεγονός ότι κάθε βλεφαρίδα είναι μοναδική και δε μοιάζει με την άλλη, σε αυτή τη μορφή δεν υπάρχουν άλλα ανθρώπινα χαρακτηριστικά παρά ίσως η παρουσία μίας μύτης που δε φαίνεται να ολοκληρώνεται.
Το μεγαλύτερο μέρος του πίνακα περιέχει σχετικά λεπτές γραμμές με εξαίρεση τα βουνά και τις βλεφαρίδες, οι σκιές -βασικό χαρακτηριστικό του πίνακα- προσθέτουν στο αινιγματικό θέμα την αίσθηση μυστηρίου συνθέτοντας αυτή την ατμόσφαιρα παράλληλα με τα άλλα στοιχεία. Υπάρχει ποικιλία σχημάτων και μορφών στο έργο τα οποία προσθέτουν μοναδικότητα και επιβεβαιώνουν το στυλ του Νταλί. Κάποια σχήματα είναι αναγνωρίσιμα και κάποια όχι, όπως η μπλε υπερυψωμένη πλατφόρμα ή ο μεγάλος καφέ κύβος όπου είναι αραδιασμένα τα ρολόγια. Τα χρώματα δεν είναι ιδιαίτερα φωτεινά ή ζωντανά αλλά μάλλον σκοτεινιασμένα, επικρατούν, κυρίως, τα θερμά χρώματα, όπως το κίτρινο και το καφέ, χωρίς βέβαια την απουσία των ψυχρών, όπως το μπλε και το ασημί, τα οποία εξισορροπούν το αποτέλεσμα.
Πιθανές ερμηνείες του πίνακα
Η ψυχολογία βλέπει σ’ αυτόν τον πίνακα θέματα γνωστικής ψυχολογίας αναφορικά με την αδυναμία της μνήμης ενώ ο τίτλος είναι ένα ειρωνικό σχόλιο στο γεγονός ότι η μνήμη “μας εγκαταλείπει” στο πέρασμα του χρόνου.
Τα ρολόγια μπορούν να ερμηνευτούν ως τις αναμνήσεις και τις ανακαλέσεις τους από τους ανθρώπους, δηλαδή την θύμηση του χρόνου που επιζητούμε και νοσταλγούμε. Το ασημένιο ρολόι συμβολίζει τα περασμένα χρόνια. Το ένα από τα ρολόγια, που βρίσκεται πάνω στη λευκή μορφή, της οποίας την υπόσταση και το βάρος δε μπορούμε να αντιληφθούμε (είναι ένας άνθρωπος ή ένα λευκό σεντόνι;), μας οδηγούν στο πιθανό πόρισμα πως είμαστε δέσμιοι του παρελθόντος μας.
Το χρυσό ρολόι με τη σειρά του είναι στο μεγαλύτερο μέρος του παραμορφωμένο αλλά όχι όλο, αυτό μας δίνει την ώθηση να το ερμηνεύσουμε σαν το σύμβολο των καλύτερων χρόνων της ζωής μας, της νιότης, της “χρυσής περιόδου” στην οποία βρίσκεται και ο Νταλί, όταν ζωγραφίζει το συγκεκριμένο έργο, μόλις σε ηλικία 27 ετών.
Το τελευταίο ρολόι, το μόνο μη στρεβλωμένο είναι το κλειστό το οποίο πιθανόν να εμπεριέχει αναμνήσεις όπου ο καλλιτέχνης έχει κλείσει εκεί αλλά γνωρίζει την ύπαρξη τους μιας και υπάρχει η ενόχληση (μυρμήγκια). Από την άλλη τα μυρμήγκια μπορεί να συμβολίζουν, επίσης, την σταδιακή διάβρωση αυτών των αναμνήσεων αφού βρίσκονται πάνω τους. Τα μυρμήγκια σαν σύμβολο τα βλέπουμε κι άλλες φορές στον Νταλί σαν σύμβολο φθαρτότητας.
Με άλλα λόγια, ο Νταλί καταφέρνει στο έργο αυτό να παντρέψει τον μεγαλύτερο εχθρό του ανθρώπου, τον “χρόνο”, με το όνειρο. Ο άνθρωπος που είναι δέσμιος του παρελθόντος του, αλλά και του χρόνου, μπορεί να απελεθερωθεί από αυτόν, όταν τον δει μέσα από μια “ονειρική”, σουρεαλιστική σκοπιά. Συχνά ο άνθρωπος ζει μέσα από τις αναμνήσεις του, αψηφώντας το παρόν…. Και η εμμονή του με τον χρόνο παραμένει… Μια εμμονή που φαίνεται να είχε βέβαια και ο ίδιος ο Νταλί, καθώς σύμφωνα με τον αστικό μύθο τα τελευταία του λόγια ήταν:
Πού είναι το ρολόι μου;
Πηγές
Η σουρεαλιστική παρουσία του χρόνου στην «Εμμονή της μνήμης»
