“Το ψάθινο καπέλο” είναι από τα πιο εντυπωσιακά και τα πιο τολμηρά έργα του πρώιμου ελληνικού Μοντερνισμού. Φιλοτεχνήθηκε το 1925 από τον Νικόλαο Λύτρα και σήμερα βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη Ελλάδας.
Είναι χαρακτηριστικό έργο του Λύτρα, που υπήρξε από τους πρωτοστάτες της Ομάδας Τέχνης, επηρεασμένος από τον εξπρεσιονισμό χωρίς όμως να παραμορφώνει το σχέδιο δουλεύοντας με ένταση το χρώμα. Ο ζωγράφος χρησιμοποιεί έντονα και ζωντανά χρώματα, όλα τα γκριζογάλαζα ψυχρά στο κάτω μέρος, όλα τα πορτοκαλοκίτρινα θερμά προς τα πάνω. Σε αυτόν τον πίνακα κυριαρχούν τα χρώματα του βασικού κίτρινου με το συμπληρωματικό μωβ που χρωματίζουν τη φιγούρα με πλατιές ελεύθερες πινελιές, παχύρρευστο χρώμα και χειρονομιακή γραφή, δίνοντας έμφαση στον υλικό χαρακτήρα του χρώματος.
Το έργο απεικονίζει μια νεαρή κοπέλα με ένα ψάθινο καπέλο σε ασπρισμένο αυλόγυρο σε νησιώτικο τοπίο μια ζεστή καλοκαιρινή ημέρα. Πιθανό είναι το νησί να είναι η Τήνος, που αποτελούσε και τον τόπο καταγωγής του ζωγράφου. Τα φλογισμένα κίτρινα από τα ξερά χόρτα, που σμίγουν με την κίτρινη ψάθα του ηλιοκαμένου κοριτσιού ο ασπρισμένος αυλόγυρος και τα χαμηλά νησιώτικα σπίτια, “βυθίζουν” τον θεατή σε μια ζεστή καλοκαιρινή μέρα σε ένα νησί.
Ο Νικόλαος Λύτρας, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους εξπρεσιονιστές ζωγράφους, μεταδίδει ένα αίσθημα γαλήνης και όχι αγωνίας. Αυτό το έργο, με τον κλειστό ορίζοντα και την ανοδική σύνθεση, με τα ζωηρά φλεγόμενα από τον ήλιο χρώματα, μπορεί να θεωρηθεί ως ιδεόγραμμα του ελληνικού καλοκαιριού σε ένα ελληνικό νησί στο Αιγαίο...
