Λευκάδιος Χερν: Ο Έλληνας λογοτέχνης της Ιαπωνίας

Αντί Προλόγου

Αδιαμφισβήτητα, η Ελλάδα και η Ιαπωνία μοιράζονται πολλά κοινά. Υπήρξαν και εξακολουθούν να είναι δύο χώρες με σπουδαία λογοτεχνική παραγωγή, εξαιρετικά ετερόκλητη. Έργα θεάτρου, με μύθους και θρύλους, πεζογραφίας, ποίησης συναποτελούν την λογοτεχνική παλέτα αμφότερων, με ελάχιστα, θα παρατηρούσε κανείς, σημεία συνάντησης. Ένα, βέβαια από αυτά, ίσως το κορυφαίο, σηματοδότησε ο Λευκάδιος Χερν, ο ελληνικής καταγωγής διάσημος και αγαπητός λογοτέχνης της χώρας του ανατέλλοντος ηλίου που κατόρθωσε με την προσωπικότητα, το έργο και την παρακαταθήκη του να ενώσει δυο πολιτισμούς που χάρις σε αυτόν δεν φαντάζουν καν τόσο μακρινοί.

Λίγα λόγια για την ζωή του

O Λευκάδιος Χερν γεννήθηκε στη Λευκάδα στις 27 Ιουνίου του 1850. Η σχετικά σύντομη ζωή του Λευκάδιου Χερν περιλαμβάνει τρεις μεγάλες περιόδους, περίπου ισόχρονες, που μπορούν να αποκληθούν «ευρωπαϊκή» (1850-1869), «αμερικανική» (1869-1890) και «ιαπωνική» (1890-1904).\

Ευρώπη

Η μητέρα του ήταν ευγενούς καταγωγής, κόρη του Αντωνίου Κασιμάτη από τα Κύθηρα, ενώ ο πατέρας του, Κάρολος Μπους Χερν στρατιωτικός χειρουργός στο Βρετανικό Σώμα των κατεχόμενων την περίοδο εκείνη Επτανήσων από το Δουβλίνο. Ήταν το δεύτερο παιδί της οικογένειας, αφού ο μεγαλύτερος αδελφός του Ρόμπερτ, έφυγε από την ζωή σε ηλικία μόλις ενός έτους και τάφηκε στην Λευκάδα. Ο πατέρας του πήρε μετάθεση για τις δυτικές Ινδίες και έτσι δυο χρόνια αργότερα ο μικρός Λευκάδιος μαζί με τη μητέρα του μετακόμισαν στο Δουβλίνο για να ζήσουν με την οικογένεια του πατέρα του. Η μητέρα του αντιμετώπιζε δυσκολίες προσαρμογής στην ξένη χωρά αλλά και στο σπίτι της οικογένειας του άντρα της, στο σπίτι κάποιας προστάτιδας θείας. Μετακόμισε στην Σάρα Μπρέναν, συγγενικό πρόσωπο που έδειχνε συμπάθεια σε εκείνη και τον γιο της. Μετά από ένα διάστημα αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Ελλάδα, όπου θα γεννούσε ένα ακόμα γιο. Ο Κάρολος Χερν εκμεταλλευόμενος ένα νομικό κενό, έθεσε εκτός ισχύος τον γάμο τους και οι δυο τους ξαναπαντρεύτηκαν. Από την ηλικία των πέντε ετών, όταν ο Λευκάδιος Χερν αποχωρίστηκε από τη μητέρα, έμελλε να μην την δει ποτέ ξανά. Σε ταξίδι επιστροφής του πατέρα του από τις Ινδίες στο Δουβλίνο, εκείνος θα χάσει την ζωή του, ενώ η μητέρα του θα εγκλειστεί σε ψυχιατρείο στην Κέρκυρα. Σε ηλικία 16 ετών θα χάσει το αριστερό του μάτι κατά την διάρκεια παιχνιδιού με συνομήλικούς του. Η πτώχευση της προστάτιδας θείας του θα σημάνει και την εκδίωξή του από την πατρική εστία που θα τον οδηγήσει στο Λονδίνο, όπου θα βιώσει την στέρηση. Ο δρόμος για την Νέα Υόρκη ήταν πλέον ανοικτός.

Βόρεια Αμερική

Στη Νέα Υόρκη ο Λευκάδιος αναλαμβάνει κάθε είδους εργασία. Μοναδική του διέξοδος η μεγάλη της Δημόσια Βιβλιοθήκη όπου μελετά μετά την περάτωση των υποχρεώσεών του, εμπλουτίζοντας τις γνώσεις του. Μετέπειτα, θα μετακινηθεί στο Σινσιννάτι. Εκεί θα συναντήσει κάποιος Ιρλανδούς συγγενείς και κυρίως φίλους που θα τον βοηθήσουν. Μεταξύ αυτών σημαντικότερος υπήρξε ο τυπογράφος Χένρυ Γουώτκιν που θα του προσφέρει θέση ως διορθωτή δοκιμίων στην Harper Publishing. Θα γνωρίσει εκεί και θα ζήσει μαζί με μια αφροαμερικανή, πράξη που δεδομένων των αντιλήψεων που επικρατούσαν στην αμερικανική ήπειρο είχε ως αποτέλεσμα να απολυθεί από την εφημερίδα με την οποία συνεργαζόταν. Η συμβίωση αυτή ωστόσο δεν κρατά πολύ.

Επόμενος σταθμός η Νέα Ορλεάνη όπου θα μείνει για πολλά έτη. Από το αστυνομικό ρεπορτάζ θα λάβι αργότερα την θέση του αρχισυντάκτη λογοτεχνίας της μεγαλύτερης τοπικής εφημερίδας, ενώ θα ασχοληθεί με την μετάφραση γαλλικών λογοτεχνικών κειμένων. Εκεί θα έρθει και σε επαφή με τον νεότερο, γεννημένο στην Ελλάδα αδελφό του, τον οποίο δεν θα συναντούσε ποτέ, αλλά και με τον πολιτισμό της Άπω Ανατολής σε μια Παγκόσμια Βιομηχανική Έκθεση.

Ιαπωνία

Το 1890 ο Λευκάδιος βρέθηκε στο Ματσούε. ξεκίνησε η νέα επαγγελματική ζωή του Λευκάδιου ως δάσκαλου της αγγλικής γλώσσας στο Shimane Prefectural Common Middle School & Normal School. Εκεί γνωρίζει τους κυβερνήτες του Σιμάνε, Κοτέντα Γιασουσάντα και Σενταρό Νισίντα και αργότερα παντρεύεται την απόγονο οικογενείας σαμουράι, Σέτσου Κοϊζούμι, της οποίας το οικογενειακό όνομα υιοθέτησε και ο ίδιος, λαμβάνοντας αργότερα και την ιαπωνική υπηκοότητα. Ο Κοϊζούμι Γιακούμου, όπως επέλεξε ο ίδιος να ονομάζεται στην Ιαπωνία, θα μαγευτεί και θα αγαπήσει βαθύτατα την ανόθευτη αυτή πόλη, στην οποία θα διαμείνει ελάχιστα, καθώς για λόγους υγείας μετακόμισε στο Κουμαμότο, στον ιαπωνικό νότο (νησί Κυούσου). Θα επανέλθει στη Χόνσου, ξανά για λόγους υγείας, αλλά τώρα στις νότιες ακτές της, στο Κόμπε. Εκεί, η διδακτική δραστηριότητα, που διακόπηκε προσωρινά, αναπληρώθηκε από δημοσιογραφική συνεργασία με αγγλόφωνη έκδοση ιαπωνικής εφημερίδας της πόλης. Τα τελευταία του χρόνια έζησε και εργάστηκε στο Τόκυο, όπου ανέλαβε να διδάξει αγγλική λογοτεχνία στο τότε Αυτοκρατορικό Πανεπιστήμιο της πρωτεύουσας, στο σημερινό Πανεπιστήμιο του Τόκυο. Τον Μάρτιο του 1903 ύστερα από σύγκρουσή του με τις διοικητικές αρχές του Πανεπιστημίου, ο Λευκάδιος Χερν υπέβαλε την παραίτησή του, μια απόφαση που είχε ολέθριες συνέπειες για την υγεία του. Έφυγε ξαφνικά από ανακοπή καρδιάς, στις 26 Σεπτεμβρίου του 1904. Με τη Σέτσου, απέκτησε μία κόρη, την Σουτζούκο, που πέθανε νέα, και πριν από αυτήν τρία αγόρια: τον Καζούο (Kazuo), τον Ιγουάο (Iwao), και τον Κιγιόσι (Kiyoshi), που κληρονόμησε και καλλιέργησε το ταλέντο του Χερν στη ζωγραφική.

Λίγα λόγια για το έργο του

Τα βιβλία

Παρά το γεγονός ότι έγινε ευρύτερα γνωστός για τα έργα του που αφορούσαν την Ιαπωνία, η συγγραφή έχει ήδη ξεκινήσει από την περίοδο που βρισκόταν στην Αμερική. Οι πρώτες δύο νουβέλες του γράφονται μεταξύ 1877-89, ενώ βρίσκεται σε αποστολή στις Δυτικές Ινδίες για το περιοδικό Harper. Στο πρώτο του έργο για την Ιαπωνία με τίτλο Ματιές στην Άγνωστη Ιαπωνία ο Λευκάδιος περιγράφει τις μέρες του Ματσούε που εκδόθηκε στην Αμερική το 1894. Στο δεύτερο βιβλίο του με τίτλο Από την Ανατολή εστιάζει στο Κουμαμότο, εμπνευσμένος από την διαμονή του σε αυτό. Το τρίτο βιβλίο του Χερν για την Ιαπωνία κυκλοφόρησε με τίτλο ιαπωνικό Κοκόρο, όπου από τις εξωτερικές περιγραφές προχώρησε σε μια ενατένιση της βαθύτερης ιαπωνικής ψυχής. Εξέδωσε οκτώ ακόμη βιβλία για την Ιαπωνία: τα Βουδδιστικά Σταχυολογήματα με φιλοσοφική θεματολογία, τα Εξωτικά και Αναδρομικά με ποικίλα θέματα, μεταξύ των οποίων η ανάβαση στο Φούτζι και μια εμβάθυνση στην χλωρίδα και την πανίδα του νησιού, Στην Ιαπωνία των Φαντασμάτων με αναφορές στους λαϊκούς μύθους, τα Σκιές τα Ιαπωνικά Ανάλεκτα με περισσότερες λαογραφικές αναφορές και προσπάθεια ενδοσκόπησης. Ακολουθούν τα Kottō (Αξιοπερίεργα) και Kwaidan (Ιστορίες και σπουδές παράξενων πραγμάτων) που βρίθουν ιαπωνικών παραδόσεων. Το Ιαπωνία -μια Απόπειρα Ερμηνείας υπήρξε το κύκνειο άσμα του. Πρόκειται στην ουσία για μια πραγματεία αποτελούμενη από 22 κεφάλαια με χαλαρή χρονολογική σειρά, που ερευνούν διάφορες συνιστώσες της ιαπωνικής παράδοσης, ζωής και κοινωνίας εν είδει κοινωνιολογικής ιστορίας της Ιαπωνίας. Το έργο αυτό δεν πρόλαβε να δει τυπωμένο. Μετά τον θάνατό του κυκλοφόρησε στη Νέα Υόρκη συλλογή ανέκδοτων κειμένων του και άλλων συγκεντρωμένων από δημοσιεύσεις, με γενικό τίτλο το Ρομάντζο του Γαλαξία. Ακολούθησαν πολλές άλλες δημοσιεύσεις και συλλογές από κείμενα καθώς επίσης και κάποιες μεταφράσεις και διασκευές του από τη γαλλική και την ιαπωνική.

Το ύφος και το περιεχόμενο

Το έργο του υπήρξε πολυδιάστατο όπως και η προσωπικότητά του, διαμορφωμένη πάνω σε θετικά και αρνητικά βιώματα ξεχωριστής έντασης, διακριτές εμπειρίες αλλά και πολλαπλές στερήσεις και αγώνες. Παρ’ όλα αυτά ο Χερν ήταν διαρκώς σε μια αξιοθαύμαστη πνευματική εγρήγορση και δεν έπαυε να εμπλουτίζει τις γνώσεις και τον συναισθηματικό του κόσμο με εικόνες, πληροφορίες και προκλήσεις με τις οποίες έφερνε τον εαυτό του αντιμέτωπο.

Αν και δεν έγραψε καθαρά ποίηση, την δίδαξε στο πανεπιστήμιο, επιχειρώντας να παρουσιάσει στους φοιτητές του ιαπωνικά ποιήματα στα αγγλικά. Η πεζογραφία του διαπνέεται, βέβαια, από μια ποιητικότητα που δεν καταλήγει σε λυρισμό, αλλά είναι χαρακτηριστική της γραφής του. Θαυμάζει την ιαπωνική φύση και πρωτοπορεί μεταφέροντας πληροφορίες για αυτή στην δύση όχι εντός επιστημονικών καθαρά κειμένων, αλλά ενσωματώνοντας τις μικρές μελέτες του σε βιβλία με λογοτεχνικά κατά κόρον έργα. Παρατηρεί και δίνει ιδιαίτερη σημασία σε ζώα και έντομα που είναι σπάνια στην δύση, όπως οι πυγολαμπίδες αλλά σαν υπάρξεις έχουν μια ποιητικότητα. Ο αισθητικός Χερν είναι, ακόμα, παρών. Χωρίς να τρέφει εκτίμηση για τις Δυτικές τέχνες της εποχής του, αφού δεν τους συγχωρεί την πλήρη απεξάρτηση τους από το ιδεαλιστικό στοιχείο, προσεγγίζει με παρρησία τα καλλιτεχνικά θέματα, κάνοντας παρατηρήσεις και κρίσεις επ΄αυτών. Στο κομμάτι της θρησκείας, ήταν επίσης μόνιμος αναζητητής. Ξεκινώντας από τις τραυματικές μνήμες που συνέδεσε αναπόφευκτα με τον καθολικισμό της Ιρλανδίας, όπως τον γνώρισε συνέχισε πάντα να αναζητά πληροφορίες για την ορθόδοξη πίστη της μητέρας του, αλλά και για τις θρησκείες της Εγγύς Ανατολής και του ισλάμ. Αν και θαύμασε το Σίντο, την εγγενή θρησκεία της Ιαπωνίας και τον βουδισμό, τα κείμενά του δίνουν την αίσθηση ότι κλίνει μάλλον προς τον αγνωστικισμό. Η κοινωνιολογική και λαογραφική του πτυχή ως προς την Ιαπωνία είναι σημαίνουσες. Θαυμάζει τον γνήσιο γηγενή πολιτισμό, με τα ήθη, τα έθιμα, τις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις και τον καταγράφει. Ακριβώς αυτή του η πράξη τον κατέστησε και “εθνικό ποιητή” της χώρας του ανατέλλοντος ηλίου.

Ιαπωνία- Ελλάδα και Λευκάδιος Χερν

Τα μνημεία

Σήμερα, οι κατοικίες του στην Ιαπωνία, τη Νέα Ορλεάνη, το Δουβλίνο αποτελούν ιστορικά σημεία μνήμης. Το 1933 με πρωτοβουλία του ελληνοϊαπωνικού συνδέσμου τοποθετήθηκε αναμνηστική πλάκα στο Μποσκέτο, στον κήπο των ποιητών στη Λευκάδα, μια σεμνή στήλη, δίπλα στις δαφνοστεφανωμένες προτομές του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη και του Άγγελου Σικελιανού. Η περιοχή της Σίντζουκου του Τόκυο, όπου ζούσε ο Λευκάδιος, είναι αδελφοποιημένη με τη Λευκάδα Εκεί το 1993 δημιουργήθηκε ένα πάρκο που φέρει το όνομα του και κοσμείται με προτομή του που προσφέρθηκε από την Ελλάδα. Στο Ματσούε, όπου βρίσκεται το κυριότερο από τα ιαπωνικά μουσεία τα αφιερωμένα στη μνήμη του Λευκάδιου Χερν (Κοϊζούμι Γιάκουμο Κινενκάν), υπάρχει προτομή-αντίγραφο της χάλκινης προτομής που βλέπει σήμερα ο επισκέπτης της Λευκάδας στην πλατεία της εισόδου στην πρωτεύουσα του νησιού, όχι μακριά από το γραφικό δρόμο που φέρει το όνομα του συγγραφέα – ελληνικό και ιαπωνικό – και στον οποίο βρίσκεται το σπίτι όπου γεννήθηκε, με αφιερωματική πινακίδα αναρτημένη από τον Σύνδεσμο Ελλάδας-Ιαπωνίας. Η σύγχρονη πόλη της Γιαΐζου (στο σημ. νομό Σιζουόκα και κοντά στην ομώνυμη πρωτεύουσα του) διαθέτει βέβαια το δικό της Μουσείο Λευκαδίου Χερν και επισημότερο μνημείο, που εγκαινιάστηκε το 2008, σε συνέχεια προηγούμενης αποκάλυψης, από τον πρέσβη της Ελλάδας, ανάλογου μνημείου στο Κουμαμότο. Κάθε χρόνο στην Λευκάδα οργανώνονται το καλοκαίρι οι Ημέρες Λευκάδιου Χερν, λειτουργεί ιστορικό κέντρο Λευκάδιου Χερν, ενώ συχνά γίνονται εκδηλώσεις προς τιμήν του.

Οι απόγονοι

Ο γιος του Καζούο (Kazuo) αφιερώθηκε – όπως και οι απόγονοι του (o γιος του, ο Τοκι, που πέθανε πρόσφατα και σήμερα ο εγγονός του, ο Μπον Κοϊζούμι), στη διάσωση και διάδοση του έργου τού Χερν. Ακόμα, ο γιος του Ιγουάο (Iwao) Άκιο (υιοθετημένος από την οικογένεια Ιναγκάκι), είναι ένας καλός φίλος και τακτικός επισκέπτης της Ελλάδας, αλλά και ο γιος του Κιγιόσι (Kiyoshi) Τατσούγια Κοϊζούμι, έχει επίσης επισκεφθεί επανειλημμένα τη Λευκάδα. Οι Άκιο Ιναγκάκι και Μπον Κοϊζούμι έχουν γνωρίσει και τον τάφο της Ρόζας στα Κύθηρα.

Αντί Επιλόγου

Μια πολυσχιδής προσωπικότητα, που δεν τα έβαλε ποτέ κάτω, αλλά συνέχισε να αγωνίζεται, να αναπτύσσεται, να μαθαίνει και να δημιουργεί. Ο Λευκάδιος Χερν αναζητούσε την ταυτότητά του μέσα από την λογοτεχνία, η οποία συνιστούσε για αυτόν τον μόνο τρόπο να συνδέσει όλες εκείνες τις αντιφατικές πλευρές του. Ίσως στο τέλος, αυτή να τον δικαίωσε γιατί ανέδειξε πως άνθρωποι σαν εκείνων δεν περιχαρακώνονται από σύνορα, είναι οικουμενικοί, όπως και το έργο και η συμβολή τους. Ο Χερν ήταν το πρότυπο ενός ανοιχτόμυαλου homo universalis που αγάπησε και τίμησε την καταγωγή και την πατρίδα που τον υιοθέτησε. Αξίζει να μελετηθεί το έργο του, να αποδοθεί συνολικά στην ελληνική γλώσσα και να λειτουργήσει σαν ένα νήμα που συνδέει δυο λαούς, όπως προσπάθησε να κάνει και ο ίδιος.

Πηγές:

https://www.gr.emb-japan.go.jp/portal/gr/culture/culture21.htm

https://www.lifo.gr/san-simera/afieroma-ston-syggrafea-leykadio-hern